زعفران افغانستان و مزایای اقتصادی آن
مقدمه
افغانستان یک کشور زراعتی است و زراعت در این کشور به‌گونهٔ عنعنوی به عنوان یک شاخص بالقوه برای توسعهٔ اقتصادی شناخته می‌شود. مردم مناطق روستایی افغانستان از قرن‌ها بدین‌سو عمدتاً در زمین‌های زراعتی مصروف کار اند و بیش از پنجاه درصد خانواده‌ها نیازهای ابتدایی زندگی‌شان را از بخش زراعت تأمین می‌کنند. تا نیمهٔ قرن بیستم، زراعت در افغانستان به‌شکل کاملاً سنتی جریان داشت، اما پس از آن، توجه به مدرن‌سازی زراعت آغاز شد و در این زمینه تلاش‌هایی صورت گرفت. در نتیجهٔ این تلاش‌ها، نزدیک به چهار هزار مرکز ترویجی زراعتی در کشور ایجاد گردید، بندهای آب، کانال‌های آبیاری ساخته شد، کوپراتیف های زراعتی و بانک زراعتی تأسیس گردید، مراکز اصلاح تخم‌های زراعتی ایجاد شد و تخم‌های اصلاح‌شده از خارج وارد کشور گردید. این اقدامات همه پیش از تهاجم شوروی سابق بر افغانستان انجام شده بود. اما با تهاجم شوروی در سال ۱۹۷۹ میلادی، مانند دیگر بخش‌ها، سکتور زراعت نیز شدیداً آسیب دید. جنگ‌ها باعث تخریب سرک‌ها، سیستم‌های آبیاری و مراکز تحقیقاتی زراعتی گردید. بسیاری از باشندگان کشور مهاجر شدند و زمین‌های‌شان را رها کردند. به‌صورت کلی، هرآنچه در سکتور زراعت کار شده بود، یا از بین رفت یا در جنگ‌های داخلی نابود گردید. در سال ۱۴۰۱ خورشیدی، با به قدرت رسیدن امارت اسلامی، به این بخش توجه بیشتری صورت گرفته است. تلاش بر این است که سکتور زراعت دوباره احیا شود و از این طریق میزان عواید افزایش یابد. هدف نهایی این است که زمین‌های زراعتی افغانستان که به‌خاطر کمبود آب به دشت‌های بایر مبدل شده‌اند، آمادهٔ کشت شده و زراعت رشد نماید.
کشت زعفران در افغانستان
چنان‌که پیشتر اشاره شد، افغانستان کشوری زراعتی با پیشینهٔ طولانی در زراعت است. در کنار سایر محصولات زراعتی، زعفران نیز در این کشور تاریخچه‌ای دیرینه دارد. هرچند شواهد تاریخی نشان می‌دهد که زعفران در افغانستان سابقهٔ دو هزار ساله دارد و حتی برخی بر این باور اند که افغانستان از جمله مناطقی است که منبع اصلی زعفران شمرده می‌شود، اما به‌صورت عملی کشت زعفران در سال ۱۹۹۱ میلادی آغاز شد، زمانی که مهاجرین از ایران برگشتند و در ولسوالی غوریان هرات به کشت زعفران پرداختند. حمایت رسمی از کشت زعفران و تشویق دهاقین در این زمینه در سال ۱۹۹۸ میلادی آغاز گردید. با وجود آسیب‌های ناشی از جنگ‌ها و تهاجمات خارجی، در سال‌های اخیر کشت زعفران در کشور، به‌ویژه در غرب افغانستان، دوباره رایج شده است. در حال حاضر، کشت این گیاه در برخی دیگر از ولایات نیز رواج یافته است. در ادامه، به بررسی تأثیرات اقتصادی زعفران در کشور می‌پردازیم.
مزایای اقتصادی زعفران
تولید زعفران در افغانستان که به «طلای سرخ افغانستان» مشهور است، در سال‌های اخیر چندین برابر افزایش یافته است. زعفران می‌تواند باعث رشد اقتصادی و اجتماعی در کشور گردد. قابل یادآوریست که زعفران تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم تولید خاشخاش را کاهش داده است، به همین دلیل از آن به‌عنوان کشت بدیل خاشخاش یاد می‌شود. از سوی دیگر، کشت زعفران به مقدار کمی آب نیاز دارد، که این خود یکی از بزرگترین مزایای آن در کشوری چون افغانستان است که همواره با خشکسالی روبه‌روست. همچنان برخلاف سایر محصولات زراعتی که به زمین‌های زیاد نیاز دارند، زعفران به زمین زیاد نیاز نداشته و از این‌رو اکثریت دهاقین به کشت آن روی آورده‌اند. علاوه بر این، کشت زعفران زمینهٔ کار را برای شمار زیادی از مردم فراهم می‌سازد. به‌گونهٔ متوسط، در هر هکتار زمین زعفران، سالانه ۲۷۰ نفر مصروف کشت، نگهداری و برداشت آن می‌گردند. استفاده از زعفران در سطح بین‌المللی روزبه‌روز در حال افزایش است و اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که این نبات در بازار جهانی به‌زودی به یک محصول استراتیژیک مبدل خواهد شد. با وجود مشکلاتی چون جنگ و حوادث طبیعی که در دهه‌های اخیر دامنگیر دهاقین افغان بوده، صنعت تولید زعفران امیدبخش به نظر می‌رسد. کشت زعفران می‌تواند پنجره‌ای برای آیندهٔ روشن باشد؛ چراکه اکثریت از دهاقین را به خودکفایی می‌رساند، اقتصاد را توسعه می‌بخشد و برای ساکنان مناطق روستایی (که حدود ۷۴ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند) منفعت فراوان دارد. امارت اسلامی نیز، چنان‌که پیشتر گفته شد، به سکتور زراعت توجه کرده و تلاش‌های خود را در زمینهٔ بازاریابی، صادرات و ایجاد مسیرهای تجارتی و ترانزیتی جدید برای محصولات زراعتی تسریع بخشیده است. ایجاد بندهای آبی، ساخت سرک های بزرگ تجارتی و ترانزیتی، امضای تفاهم‌نامه‌های دو‌جانبه با کشورهای منطقه، جذب سرمایه‌گذاری در سکتور زراعت، ایجاد مراکز پروسس و بسته‌بندی مطابق به معیارهای جهانی، از جمله اقدامات امارت اسلامی در این زمینه است. در میان محصولات زراعتی، زعفران نبات است که توجه خاصی به آن شده است. ریاست زراعت، آبیاری و مالداری هرات می‌گوید که امسال کشت زعفران در این ولایت افزایش یافته است. مسؤلین می‌افزایند که به‌دلیل قیمت بالای زعفران و فراهم بودن زمینهٔ صادرات، علاقه‌مندی دهاقین برای کشت آن بیشتر شده است. بر بنیاد ارقام، قیمت یک کیلو زعفران در بازارهای داخلی به صد هزار افغانی می‌رسد که نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. صادرکنندگان زعفران در هرات نیز از افزایش تقاضا در بازارهای جهانی خبر داده‌اند. به گفتهٔ مسؤلین ریاست زراعت هرات، امسال زعفران در ده‌هزار هکتار زمین در این ولایت کشت شده است. اگر کشت زعفران به همین میزان ادامه یابد، بدون شک این نبات نقش بزرگی در تقویت و رشد اقتصاد ملی ایفا خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
افغانستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و ساختار طبیعی‌اش، دارای اهمیت اقتصادی خاصی است. زراعت یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی در این کشور به‌شمار می‌رود و بیش از نصف جمعیت کشور در زراعت و مالداری مصروف اند، که خود نقش بزرگی در اقتصاد ملی دارد. افغانستان زمین‌های وسیع و اقلیم مساعد برای زراعت دارد، اما در گذشته توجه کافی به این سکتور نشده و گام‌های مؤثری برای عصری‌سازی آن برداشته نشده است. امارت اسلامی تلاش می ورزد تا با اتخاذ اقدامات جدی، سطح تولیدات زراعتی را افزایش دهد، بازار فراهم کند و سطح عواید را بالا ببرد. در این میان، زعفران یکی از محصولاتی است که می‌تواند نه‌تنها به رشد اقتصادی کشور، بلکه به توسعهٔ تجارت نیز کمک کند. با توجه به افزایش روزافزون کشت آن در کشور، انتظار می‌رود که در آینده زعفران به یکی از محصولات مهم اقتصادی افغانستان مبدل گردد.