اهمیت ترانسپورت و نگاهی بر پروژه خط آهن افغان ترانس
نویسنده: هدایت الله واحدی
مقدمه
برای ترانزیت و تجارت به بازسازی و اعمار شاهراه ها، شبکه های خط آهن، رنوی میدان های هوایی ضرورت است، زیرا بدون بازسازی زیربناهای ترانزیتی و مواصلاتی پیشرفت یک جامعه و یا کشور ناممکن است. امارت اسلامی با در نظر داشت نکات فوق می خواهد در پهلوی سایر زیربنا ها از شبکه های خط آهن استفاده مؤثر نماید و در حصۀ ایجاد شبکه های جدید آن اقدام نماید. آنها به این باور اند که افغانستان یک کشور محاد به خشکه است و به جز از مسیر خشکه و شبکه های خط آهن نمی تواند با کشور های همسایه و در مجموع با جهان روابط تجارتی خویش را تأمین و داد و ستد انجام دهد. افغانستان از طریق خط آهن نخست با کشور های همسایه و در قدم دوم با سایر کشور های جهان وصل خواهد شد. در افغانستان ایجاد شبکه های خط آهن یک مسئله جدید نیست بلکه در زمان زمامداری امیر امان الله خان در سال ۱۹۲۰م به وجود آمده است. اما تنها در حد یک نمونه باقیمانده و چیزی نبوده که افغانستان را به جهان وصل نماید و از آن به مقاصد ترانزیتی استفاده صورت گرفته باشد. اما امارت اسلامی در این خصوص برخی طرح ها و پلان ها را روی دست گرفته است. تلاش بر آن است که از مجرای خط آهن ابتدا افغانستان با کشور های همسایه و منطقه وصل گردد. به این ارزومندی امارت اسلامی ضمن بازسازی و اعمار شاهراه ها، سرک ها و راه های موصلاتی دست به بازسازی و احداث شبکه های خط آهن زده که یکی از آن جمله امضای توافقنامه سه جانبه احداث مسیر خط آهن افغان-ترانس میان کشور های پاکستان ،ازبیکستان و افغانستان می باشد، که در نوشته حاضر پیرامون اهمیت سکتور ترانسپورت به ویژه ترانسپورت ریلی و نگاۀ گزرایی بر پروژه خط آهن افغان ترانس نکاتی غرض تسکین حس کنجاوی علاقمندان تهیه گردیده است.
اهمیت سکتور ترانسپورت به ویژه خط آهن در رشد اقتصاد و عرضه خدمات
سکتور ترانسپورت و ترانزیت انسان ها و محصولات تجارتی، یکی از عوامل بسیار مهمی است که در هر عصر و در هر محدوده مکانی و زمانی در رشد و شکوفایی اقتصاد ملت ها و ایجاد رفاه اجتماعی مردم در جوامع مختلف، نقش عمده داشته است. در عصر حاضر انواع سیستم های ترانسپورتی و ترانزیتی وجود دارد. سیستم های ترانسپورت زمینی، خط آهن و هوایی از عمده ترین این سیستم ها هستند که فعلاً نقش عمده و اساسی در نقل و انتقالات انسان ها، محصولات و مواد مختلف را بر عهده دارند و انکشاف سیستم های ارتباطی و اطلاع رسانی و به وجود آمدن سیستم الکترونیکی در این عرصه که باعث تبادل اطلاعات در سطح بسیار بالا و در وقت و زمان کم شده است، بیش از پیش به توسعه بخش های مختلف حمل و نقل و ترانسپورت انجامیده است.در اقتصاد امروز نیز به بخش ترانسپورت حمل و نقل توجه خاصی صورت می گیرد و همواره سعی بر آن است تا از مناسب ترین سیستم حمل و نقل که از لحاظ اقتصادی به مصرف کم، از لحاظ زمانی در برگیرنده وقت کم و از لحاظ رفاه و آسایش دارای تجهیزات و امکانات مدرن برای راحتی هر چه بیشتر مسافرین و امنیت هر چه خوبتر مواد و لزوم انتقالی باشد، استفاده گردد. بناً اهمیت و نقش راه های مواصلاتی و سیستم های ترانسپورتی در افغانستان. در شرایطی که افغانستان محاط به خشکه است و از سوی دیگر نیز موقعیت جغرافیایی افغانستان به نحوی است که پیوند دهنده کشور ها و مناطق مختلف آسیا می باشد، احیا و انکشاف سیستم های ترانسپورتی به خصوص ترانسپورت خط آهن می تواند نقش مهمی را در رشد و توسعه اقتصاد و تجارت در کشور ما بازی کند. بخش حمل و نقل خط آهن با ویژگی های منحصر به فرد، از جمله حمل محصولات و لوازم با حجم و مصؤنیت بیشتر و تعرفه مناسب‌تر، نسبت به دیگر بخش های حمل و نقل جایگاه ویژه‌ای یافته است به گونه‌ای که شرایط و وضعیت خط آهن یکی از شاخص های مهم رشد و توسعه محسوب می گردد. بنابر این بررسی نقش و تأثیر احداث خطوط اصلی راه آهن بر رشد ارزش اقتصادی افزوده بخش حمل و نقل ریلی کشور به منظور طراحی و ارائه تصویر واقعی آن در اقتصاد بزرگ و تدوین استراتیژی و برنامه های بلند مدت برای توسعه کشور، حائز اهمیت می باشد. افغانستان با داشتن منابع سرشار معدنی بخصوص آهن و مس هنوز هم از داشتن یک خط آهن که جواب‌گوی نیازمندی‌های حمل و نقل محصولات تجارتی و منابع معدنی باشد محروم است. همچنان کشور برای حمل و نقل اجناس وارداتی و صادراتی وابسته به راه‌های زمینی بوده، ولی نبود شبکه خط آهن باعث می‌شود که غیر اقتصادی و زمان‌گیر باشد.
با در نظرداشت این‌که افغانستان کشور محاط به خشکه است، فقدان خطوط آهن باعث کاهش رشد اقتصاد، تجارت و تولیدات معدنی، زراعتی و صنعتی می‌گردد و توانایی این کشور محاط به خشکه را برای رشد اقتصادی و اتصال به کشور های منطقه محدود می‌سازد. شبکه خط آهن افغانستان فرصت مبادلات تجارتی را تقویه و باعث انکشاف و تحکیم اقتصاد ملی در کشور شده و منحیث یک عامل موثر ترانسپورتی و ترانزیتی باعث وصل آسیای مرکزی و آسیای جنوبی می‌شود و در نتیجه سبب کاهش فقر و ارتقاء سطح زنده گی مردم می‌گردد. رفت و آمد از طریق خط آهن یکی از عوامل موثر جهت تأمین امنیت بوده و در قسمت اشتغال‌زایی نیز مؤثر می‌باشد.
مکثی بر پروژه خط آهن افغان ترانس
توافقنامه سه جانبه احداث پروژه ای خط آهن افغان ترانس میان کشور های افغانستان- پاکستان و ازبیکستان به امضاء رسیده است. این پروژه با اهمیت حیاتی که در رشد و توسعه اقتصادی و فرهنگی از رهگذر تجارت، ترانزیت، نزدیکی مناسبات فرهنگی و سیاسی طرف های زیدخل دارد. دال بر ارزش مادی و معنوی این پروژه است. برای تطبیق این پروژه مهم و بزرگ زیربنایی البته در داخل خاک افغانستان دو مسیر پیشنهاد گردیده بود، یکی (لوگر- تورخم) و دیگری لوگر – پکتیا. که بعد از سنجش دقیق و تفکر تخنیکی و مسلکی و نظر به تحلیل محیطی، در نظر گیری مصارف، مناسب بودن اراضی جهت تحقیق این پروژه حیاتی اعم از کوتاه بودن فاصله و غیره مسایل مبرم، اداره خط آهن، مقامات ذیصلاح به توافق رسیدند تا مسیر لوگر – پکتیا را ترجیح دهند. این مسیر با مزایایی که دارد، مورد پذیرش کشور های طرف توافقنامه بوده و مناسب ترین مسیر از لحاظ کم مصرف بودن بودجه، کوتاه بودن فاصله ، راه هموار و با فیصدی کمی از کوهای سنگ ریز، تپه ها، تأمین امنیت بهتر از لحاظ آفات طبیعی و سایر مزیت ها بوده که نظر به گزینه دومی (مسیر لوگر- ننگرهار – تورخم) ۱۲۶ کیلومتر کوتاه تر می باشد.
ادارۀ خط آهن افغانستان در اعلامیه‌ای گفته بود که این توافقنامه در پاکستان و ازبیکستان به امضا رسیده و قرار است که مسیر پروژه خط آهن افغان – ترانس از مزارشریف آغاز و الی بندر خرلاڅی ولایت پکتيا در خاک افغانستان، به پاکستان عبور کند. به نقل از خبرنامه ادارۀ خط آهن، در این نشست، پلان یک‌ساله برای پیشبرد امور پروژۀ «افغان-ترانس» نیز منظور شده است. در خبرنامه آمده است که بر اساس این پلان، برای جلب سرمایه‌گذاری روی پروژۀ «افغان-ترانس» یکی از شرکت‌های مشورتی بین‌المللی درباره این پروژه معلومات گردآوری می‌کند و آن را باکشور های دخیل شریک می‌سازد.ادارۀ خط آهن افغانستان می گوید که در نشست اسلام‌آباد، اشتراک‌کننده گان تأکید کردند که باید مطالعات امکان‌سنجی تخنیکی و تفصیلی پروژه با دقت، کیفیت و سرعت انجام شود تا هر‌چه زودتر کار عملی آن آغاز گردد.این پروژه با عبور از خاک افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی را با کشورهای جنوب آسیا وصل می‌کند. اداره خط آهن افغانستان نیز با نشر خبرنامۀ گفت است که کشورهای زیدخل توافقنامه، توافق کردند که خط آهن "افغان ترانس" در افغانستان ساخته شود که از شهر مزارشریف تا ساحهٔ سرحدی خرلاڅی ولایت پکتیا امتداد دارد.
در این خبرنامه آمده است: "در این نشست پلان یک ساله برای پیشبرد این پروژه امضا شد که بر اساس این پلان یک شرکت مشورتی بین‌المللی معلومات لازم را برای این پروژه آماده می‌کند". اداره خط آهن امارت اسلامی می گوید که این معلومات از طرق مختلف در اختیار سایر کشورها و نهادهای مالی بین‌المللی قرار خواهد گرفت و بر این اساس نهادهای بین‌المللی و کشورها به سرمایه‌گذاری در این پروژه تشویق خواهند شد. قرار است که مطالعات امکان سنجی تخنیکی و تفصیلی، اجرای این پروژه را تایید کند و طبق برنامه‌ریزی این خط آهن از شهر ترمذ ازبیکستان شروع و با عبور از افغانستان از طریق ولایت پکتیا به شبکه خط آهن پاکستان متصل شود.در پروتوکول پروژه امضاء شده بین افغانستان، پاکستان و ازبیکستان آمده است که این خط خدمات مسافربری و باربری را تسهیل می‌کند و به "رشد تجارت و اقتصادی منطقه کمک خواهد کرد". قرار است که این پروژه تا سال ۲۰۲۷ تکمیل شود و تا ۲۰۳۰ میلادی سالانه به طور اوسط ۱۵ میلیون تن اجناس تجارتی را انتقال دهد. افغانستان در حال حاضر از طریق شهر مزارشریف به شبکه خط آهن ترمذ ازبیکستان و همچنان از طریق بندر آقینه ولایت فاریاب به ترکمنستان و از بنادر اسلام قلعه و تورغندی هرات به ایران و ترکمنستان متصل است.
نتیجه گیری
بازسازی و احداث خط آهن در کشور را می توان اقدامی به سوی همکاری‌های اقتصادی و در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی دانست که در دراز مدت می‌تواند از لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی به همگرایی منطقوی منجر گردد. خط‌آهن یکی از عمده ترین وسیله‌های حمل و نقل در جهان معاصر محسوب می‌شود، بنابر این می‌توان گفت که ساخت خط آهن در افغانستان تغییرات چشم‌گیری را در سیستم حمل و نقل به وجود خواهد آورد و فرصت انکشاف مناسبات اقتصادی، صادرات و واردات محصولات و لوازم را در داخل و خارج از کشور را رونق خواهد بخشید. به همین امیدواری امارت اسلامی با گزینش پالیسی اقتصاد محور توجه زیادی بر احیا و اعمار شاهراه ها، سرک ها، راه های مواصلاتی و به ویژه احداث خطوط آهن داشته زیرا از طریق ترانسپورت خط آهن به مصارف ناچیز نسبت به سایر بخش ها به هدف والای خود که همانا رشد و انکشاف اقتصادی، عرضه خدمات مؤثر برای اتباع کشور و در نهایت خودکفایی در همه ابعاد است نایل گردیم، که یکی از نمونه های بارز آن همین توافقنامه پروژه بزرگ زیربنایی است.