نظر اجمالی بر روابط دو جانبه افغانستان و ایران
نویسنده: هدایت الله واحدی
افغانستان و ایران به نسبت همسایگی، مشترکات دینی و داشتن مرز مشترک و مشترکات فرهنگی و تاریخی، در سیاست خارجی هر دو کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. اولین روابط سیاسی دو کشور بعد از استقلال افغانستان، در سال ۱۹۲۰ میلادی در زمان حکومت شاه امان‌الله خان آغاز گردید. در آن زمان، نماینده افغانستان برای مذاکرات سیاسی وارد ایران شد و پیشنهاد پنج ماده‌ای افتتاح مذاکره دوستی، مبادله سفرا، اقامه کنسول افغانی در مشهد، استقرار روابط پستی و روابط تجارتی را به دولت ایران داد. در ادامه این مذاکرات و بعد از یک سال، معاهده دوستی در سال ۱۹۲۱ بین نماینده گان دو کشور امضاء شد. همچنان در سال ۱۹۲۶ معاهده‌ای بین دو دولت در ۹ فصل در کابل به امضاء رسید که تأیید مواد معاهده قبلی، عدم‌تعرض و حفظ بی‌طرفی هنگام تعرض دولت‌های دیگر و امضای قراردادهای تجارتی جزء مفاد این معاهده بود. ایران و افغانستان در طول اضافه تر صد سال، روابط سیاسی و مبادلات تجارتی مطلوب و خوبی به عنوان دو کشور دوست و همسایه با هم داشته و دارند، براه اندازی نمایشگاه‌های محصولات زراعتی، صنعتی و فرهنگی(نمایش کتب و سایر محصولات فرهنگی) در ادوار مختلف تاریخ به منظور معرفی محصولات زراعتی و صنعتی و بازار یابی آن همچنان شناخت بهتر از مسایل فرهنگی هردو کشور در افغانستان و ایران ثبوتی آشکاری دیگری برای تعامل و روابط دوجانبه خوبی این دو کشور است. چنانچه این کشور در درازای دوران جنگ و ناملایمات در افغانستان میزبان خوب مهاجرین افغان بوده همچنان در کنار سایر روابط، اعم از سیاسی( سفرهای دیپلوماتیک)، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در نظرگیری بورسیه های تحصیلی برای محصلین افغان در ایران، سرمایه گذاری سرمایه گذاران ایرانی در مشارکت با سرمایه گذارن افغان در قرارداد معدن غوریان هرات، مساعدت ایران به زلزله زده‌گان هرات همه و همه نشاندهنده روابط خوبی دوجانبه می باشد. حضور ارتش سرخ در افغانستان که هم‌زمان با پیروزی انقلاب ایران بود، موجب افزایش ارتباطات تنگاتنگ دو کشور و حضور میلیون‌ها شهروند افغانی در ایران شد. با رویکار آمدن امارت اسلامی مناسبات دو جانبه میان این دو کشور به مراتب از گذشته رنگ و بوی تازه به خود گرفت، روابط دوجانبه سیاسی و اقتصادی میان دو کشور گسترش یافت، که با وجود عدم به رسمیت شناختن افغانستان از سوی جامعه جهانی که دید خصمانه به این نظام دارند، سفارت و قونسلگری افغانستان در ایران فعالیت دارد و عکس آن سفارت ایران در افغانستان فعال می باشد. در بخش تجارت، صادرات و واردات و ترانزیت بین دو کشور نه تنها مشکلی وجود ندارد بلکه به شکل نارمل و بهتر از گذشته این روند ادامه دارد، مشکلات مهاجرین افغان در آن کشور رو به حل شدن و بهبود است، روابط دوجانبه مثبت میان دو کشور به شکل احسن پیش میرود. چنانچه به گفته فیضان الله ناصری رئیس دوم سیاسی وزارت امور خارجه امارت اسلامی افغانستان،" روابط امارت اسلامی افغانستان و ایران در تمامی عرصه ها به بهترین وجه بوده ارزش روابط اقتصادی بین ایران و افغانستان بیش از یک و نیم میلیارد دالر رسیده است." این مسایل مبین آن است که روابط دوجانبه مثبت دو کشور به شکل روز افزون در حال گسترش می باشد، چنانچه به تاریخ ۱۳ ام عقرب سال روان محترم ملا عبدالغنی برادر آخند معاون اقتصادی ریاست الوزراء و هیئت همراه شان بنا بر دعوت رسمی ایران به این کشور سفر نمودند و با مقامات آن کشور از جمله با محمد مخبر معان رئیس جمهور، روح الله دهقانی فیروز آبادی معاون رئیس جمهور در بخش تکنالوژی و تخنیک، دکتور امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، احمد وحیدی وزیر امور داخله، علی اکبر محرابیان وزیر انرژی، محمدعلی نیکبخت وزیر زراعت، علی اکبر احمدیان رئیس شورای عالی امنیت ملی، مسؤلین سفارت افغانستان مقیم ایران، تجاران و سرمایه گذاران افغان مقیم آن کشور، مسؤلین بندر چابهار و محصلین افغان در پوهنتون بین المللی چابهار در مقاطع مختلف زمانی به طور جداگانه نشست ها داشتند. هدف این سفر در مجموع تقویت هرچه بیشتر روابط دوجانبه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و به ویژه مسایل اقتصادی میان دو کشور دوست و همسایه، جستجوی راه سهل و نازل برای صادرات محصولات افغانی، واردات جهت توسعه تجارت و همکاری ایران در ابعاد مختلف می باشد. هیئت بلند پایه امارتی به ریاست محترم ملا عبدالغنی برادر آخند معاون اقتصادی ریاست الوزراء طی نشست های جداگانه‌ای که با مسؤلین ایران داشت پیرامون مسایل تجارت، صنعت، معدن، نفت، ترانزیت، سرمایه گذاری، زراعت، موضوعات سرحدی صحت، اعمار سرک ها و شاهراه ها، مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، شبکه خط آهن ،مشکلات مهاجرین افغان مقیم ایران، تشویق محصلین افغان در پوهنتون بین المللی چابهار و متوجه نمودن آنها جهت خدمت گذاری به ملت، استفاده از بندر چابهار و سپردن جایداد به قیمت نازل در این بندر جهت داشتن تأسیسات و تسهیلات لازم جهت تجارت و ترانزیت مورد بحث قرار گرفت. همچنان معاون اقتصادی ریاست الؤزراء و هیئت همراه شان از بندر چابهار و تعدادی از کارخانه های صنعتی و تولیدی نیز بازدید کردند، لازم به تذکر است که در این سفر تعدادی از تفاهمنامه‌ها نیز در زمینه‌های مختلف به امضاء رسید،که در این زمینه هیئت بلند رتبه امارتی به ریاست محترم ملا عبدالغنی برادر آخند معاون اقتصادی ریاست الوزراء بعد از سفر شش روزه خویش به ایران هنگام برگشت به کابل در یک نشست خبری گفت «هنگامی سفر به ایران با مقامات بلند پایه آن کشور دیدار داشتیم و افزون بر آن از بندر چابهار و برخی فابریکه های صنعتی و تولیدی دیدن نمودیم. هدف سفر ما این بود تا برای صادرات محصولات افغانی و واردات راه سهل و ارزانتر را جستجو کنیم، که با آن تجارت افغانستان بیشتر گردد.» محترم ملا صاحب حین سخنان خویش افزود، در جریان این سفر در عرصه های تجارت، صنعت، ترانزیت، نفت، ترانسپورت، شبکه خط آهن و مخابرات و تکنالوژی معلوماتی برخی از تفاهمنامه ها به امضاء رسیده است. این مسایل نماینگر آن است که افغانستان و ایران روابط خوبی دوجانبه در همه ابعاد داشته که ناشی از آن مفادی بیشتری در تمامی عرصه‌ها برای هر دو کشور میسر می گردد. پیرامون این مناسبات معاون اقتصادی ریاست الوزراء در دیدار با وزیر امور خارجه ایران در بخش از سخنان خود گفت که افغانستان و ایران در طول تاریخ دو کشور دوست و همسایه بوده اند که روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خوبی با یکدیگر دارند و نیاز است تا مشترکاً در حصه انکشاف و تقویت این روابط کار شود. این گفته محترم ملا عبدالغنی برادر آخند به خوبی میرساند که این دو کشور مناسبات خوب و مثبت با هم دیگر داشته و جهت گسترش و تقویت آن، هر دو طرف باید مشترکاً کار نمایند. بناً این روابط قدامت بیشتر داشته و به شکل رسمی آن به اضافه تر از یک قرن میرسد. پس لازم است تا به منظور تقویت هرچه بیشتر این مناسبات، هر دو کشور با موقعیت جغرافیایی استراتژیکی که در منطقه دارند به خصوص در عرصه تجارت، ترانزیت( صادرات و واردات) و اتصال منطقه‌ای و سایر بخش ها باید همکار صدیق هم دیگر بوده تا از این رهگذر هر دو کشور دوست و برادر سودی بیشتری را به نفع کشور و ملت های خویش از آن خود کنند.