مروری بر نقش صنعت در اشتغال‌زایی
نویسنده: نجیب الله مایار
مقدمه
سال ها پیش، انسان به این فکر می کرد که چگونه می تواند زندگی خود را تغییر دهد، این ایده پس از اختراع برق بسیار رایج شد. انسان ها نیز جذب این شدند که چگونه می توانند از همه امکانات روی زمین که خداوند متعال برای انسان آفریده است برای آسایش زندگی اش استفاده کنند. همان بود که انسان ها سعی کردند سبک زندگی خود را تغییر دهند، با این کار، وظایفی که قبلاً توسط نیروی انسانی یا حیوانات انجام می شد به ماشین ها واگذار شد. ماشین ها می توانند کارهایی را در چند ساعت انجام دهند که انسان ها یا حیوانات قبلاً در چند روز انجام می دادند. خداوند هر چه در طبیعت آفریده برای انسان است که در زندگی خود از آن استفاده کند، تولید این ابزارها را صنعت می گویند. صنعت در افغانستان قدامتی دیرینه دارد و این سرزمین را مهد فرهنگ و مدنیت نامیده اند. افغانستان در طول تاریخ خود همواره دارای صنعت بوده است، اما به دلیل عوامل مختلف، توسعه آن با مشکل مواجه شده است.
صنعت در افغانستان
صنعت همزمان با زندگی بشر به میان آمد و بشر در طول تاریخ برای رفاه و آسایش خود به صنعت به اشکال مختلف توجه داشته و در برخی دوره ها نیز توسعه یافته است. در گذشته تمام وسایل مورد نیاز مانند ساختن ظروف سفالی از گل، دوختن لباس، پارچه بافی و لباس ها را با دست می ساختند.
انسانها با توجه به نیازهای خود، وسایل مورد نیاز خود را که در طبیعت موجود بود، تهیه می کردند، مثلاً برای گرم نگه داشتن خود از پوست حیوانات لباس گرم می ساختند. این صنایع دستی با گذشت زمان توسعه یافت و با اختراع ماشین، صنعت ماشین سازی جای آن را گرفت.
از دیدگاه علم اقتصاد، صنعت فرآیند تولیدی است که از مواد اولیه مانند پشم، پنبه، چرم و غیره به وسیله نیروی انسانی یا ماشینی کالاهای دیگری تولید می کند.
صنعت بر اساس فعالیت های بخش به دو نوع تقسیم میگردد:
صنعت اولیه (مواد خام) Primary Industry
صنعت ثانویه Secondary Industry
۱ - صنایع اولیه (مواد خام)
این بخش شامل کلیه فعالیت های مرتبط با مواد اولیه مانند استخراج معدن، زراعت، ماهیگیری، قطع جنگلات و ... است که از طبیعت به دست می آید.
این صنعت نیز بر دو نوع است: صنعت استخراج و صنعت ژنتیکی
الف- صنعت استخراجی Extractive industry
این شامل تمامی فعالیت هایی است که مواد را از عمق زمین استخراج و یا از سطح زمین جمع آوری می کند، مانند استخراج معدن، ماهیگیری، یا قطع کردن جنگل ها.
ب- صنعت ژنتیکی Genetics industry
این نوع صنعت شامل تمامی فعالیت هایی است که در زمینه مالداری و نباتات انجام می شود، مانند پرورش نباتات و پرورش ماهی و مرغ ها.
۲ - صنعت دوم (صنعت ثانویه) Secondary Industry
اینها فعالیت هایی هستند که مواد خام را به اشکال مفید آن تبدیل می کنند یا از مواد خام کالا می سازند، مانند تهیه غذا های مختلف از گندم یا ابزارهایی از چوب.
این صنعت نیز دارای سه نوع است:
الف- صنعت ساختمانی Constructive industry
که شامل فعالیت های ساخت راه، خانه و سایر تأسیسات می باشد.
ب-صنعت تولیدی Manufacturing industry
فعالیت هایی هستند که منجر به تولید کالاهای کامل مانند ساخت لباس، انواع غذاها و غیره می شوند.
ج. صنعت خدمات Services industry
شامل کلیه زمینه های حرفه ای مانند آموزش، بهداشت و سایر زمینه ها می شود.
این صنعت با توجه به نوع کار دو نوع است یکی صنایع دستی و دیگری صنایع ماشینی
صنایع دستی اکنون در بسیاری از کشورها جای خود را به صنایع ماشینی داده است، اما در برخی کشورها صنایع دستی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. صنعت ماشینی در حال حاضر پیشرفت های زیاد داشته است و شامل کلیه فعالیت های است که توسط ماشین ها انجام می شود.
تاریخچه صنعت در افغانستان به هزاران سال پیش برمی گردد. به گفته مورخان، در آریانای باستان، اولین کوزه ها و ابزارهایی که از ترکیب مس و قلعی ساخته شده بودند، جایگزین ابزارهای ساخته شده از سنگ و استخوان شدند. بعدها سفالگری، مسکوکات و ساخت ظروف و ابزار فلزی مرسوم شد. در سالهای اخیر علاوه بر این، نجاری، آهنگری، قالین‌بافی، گیلیم بافی و غیره نیز مروج شده است.
صنعت ماشین سازی اولین بار در زمان امیرشیرعلی خان در افغانستان مورد استفاده قرار گرفت. عبدالرحمن خان در سال ۱۸۸۰ میلادی یک ماشین خانه به نام علم گنج در کابل ساخت و در آنجا تجهیزات نظامی ساخته میشدند.
در این ماشین خانه به شمول چاپ، صابون سازی، شمع سازی و غیره ۱۰۰ ماشین وجود داشت که ۶۰۰ تن فلز به محصولات صنعتی تبدیل میشد و ۵۰ هزار نفر در آن مشغول به کار بودند. صنعت شامل کلیه فعالیت هایی است که منجر به تولید کالا و ارائه خدمات می شود. به عبارت دیگر تبدیل مواد اولیه را صنعت می گویند. این صنعت در واقع سه مرحله را طی می کند: مرحله اول، فعالیت هایی است که در آن مواد اولیه تهیه می شود، مانند معدن، زراعت و مالداری و غیره.
مرحله دوم صنعت یا صنعت شامل کلیه فعالیت هایی است که محصولات خام را به محصولات تولیدی تبدیل می کند مانند پلاستیک سازی، داروسازی و غیره ، و مرحله سوم صنعت آن است که به دو نوع فعالیت فوق خدمات را ارائه می کند، مانند بانکداری، مخابرات، هوتل داری و ...
رشد صنعت زمانی امکان پذیر است که به هر سه حوزه یاد شده توجه شود. راز موفقیت کشورهای توسعه یافته این است که به توسعه صنعت خود توجه کرده اند در این زمینه دولتها و بخش خصوصی مسولیت های بخصوص خود را دارد و هر دو بخش باید تلاش جدی داشته باشند. افغانستان از نظر منابع طبیعی و فرصت ها یک کشور غنی است، اما چون همه منابع سر جای خود باقی است و کار بالای آن انجام نشده ، نمی تواند نیازهای شهروندان خود را برآورده کند.
سهم صنعت در اشتغال زایی
افزایش سطح بیکاری در سطح بین المللی بر افغانستان نیز تأثیر زیادی گذاشته است. در سال های اخیر، بحران کرونا و تغییرات اقلیمی تاثیر بدی بر نرخ بیکاری بر افغانستان در کنار سایر کشورهای جهان داشته است. به دلیل تغییرات اقلیمی، ویروس کرونا و سایر عوامل، نرخ بیکاری در سراسر جهان در سال های اخیر افزایش یافته است. سازمان بین‌المللی کار می‌گوید که سطح بیکاری در سطح جهان نسبت به گذشته افزایش یافته است و بیم آن می‌رود که بیشتر شود. بر اساس گزارش سازمان کار، نرخ بیکاری در جهان در سال ۲۰۲۳م ۵٫۱ فیصد بوده است و ممکن است این رقم در سال ۲۰۲۴م به ۵٫۲ درصد افزایش یابد.
حتی با به قدرت رسیدن دولت های مختلف در چند دهه اخیر، نرخ بیکاری در افغانستان کاهش نیافته و به همین دلیل روند مهاجرت به خارج از کشور ادامه یافت. امارت اسلامی افغانستان نیز در حالی کنترول این کشور را بدست ګرفت که مردم در کنار مشکلات دیگر با بیکاری نیز مواجه بودند. مسوولان امارت اسلامی می‌گویند که با تقویت امنیت سراسری ، فضای امن را برای سرمایه‌گذاری در کشور فراهم کرده‌اند و با اجرای پروژه‌های بزرگ ملی، زمینه‌های اشتغال را نیز برای مردم فراهم می‌کنند.
از آنجایی که صنعت بخش مهمی از اقتصاد کشور است و نقش مهمی در ایجاد و تولید فرصت های شغلی دارد، بدون شک توسعه آن موجب رفاه افراد جامعه نیز می شود. با توسعه صنعتی، اقتصاد شگوفا می شود و هر چند که سطح تولید افزایش می یابد، فرصت های شغلی نیز افزایش می یابد و اشتغال برای نیروی انسانی بیشتر فراهم می شود. با توسعه صنعت، سطح تولید کالاهای اساسی مورد نیاز مردم افزایش می یابد که نقش مهمی در توسعه تجارت و افزایش صادرات دارد.
جنگ ها و تهاجمات پی در پی، این صنعت را مانند سایر بخش های افغانستان متضرر ساخته است که به همین دلیل نرخ بیکاری در کشور بالاست و کشور به بازار مصرفی کشورهای خارجی به ویژه کشورهای همسایه تبدیل شده است. در کشوری که در هر بخش سرمایه گذاری می شود، فرصت های شغلی ایجاد می شود و نرخ بیکاری مردم کاهش می یابد.
تلاش امارت اسلامی در توسعه صنعت و اشتغال
در دولت های گذشته تلاش برای رشد و توسعه صنعت صورت گرفته است، اما پایدار نبوده و این کار بدون تلاش مستمر نتیجه چشمگیری ندارد. جنگ‌ها و ناامنی‌های گذشته بسیاری از زیرساخت های صنعتی تخریب کرد و تجهیزات آنها به سرقت رفت. در ۲۰ سال گذشته با رشد سکتور خصوصی شماری کارخانه ها از سوی این سکتور ساخته شد و زمینه اشتغال برای شماری از مردم را فراهم کردند اما ادامه نیافت و شماری از کارخانه ها یا ورشکسته شد و یا هم با سقوط روبرو شد. پس از ختم اشغال و حاکمیت امارت اسلامی بخش صنعت مورد توجه قرار گرفت ، پارک های صنعتی ساخته شد، زمین و امکانات دیگر برای سرمایه گذاری در اختیار صنعتگران قرار گرفت.
امارت اسلامی همچنان با تقویت امنیت، شرایط امن را برای سرمایه گذاری در کشور فراهم کرده و از همه سرمایه گذاران داخلی و خارجی خواسته است که در افغانستان سرمایه گذاری نمایند . علاوه بر این، برای رشد سکتور زراعت می‌خواهد از طریق مدیریت آب و ساختن بندهای آبگردان زمین های قابل کشت را افزایش داده تا از یک سو نیاز مندی های مردم را در این عرصه تامین کند و از سوی دیگر سطح تولیدات را افزایش دهد.
با بدست آمدن این هدف درامد کشاورزان بلند رفته و برای افرادی بیشتر زمینه کار فراهم خواهد شد. همچنان معادن ثروت دست نخورده افغانستان است که به دلیل جنگ، تجاوز، ضعف دولت ها، موجودیت فساد اداری و دلایل مختلف دیگر مورد بهره برداری قرار نگرفته است. با آمدن امارت اسلامی روند استخراج مواد معدنی کشور نیز سرعت یافته و در مناطق مختلف کشور روی آن کار جریان دارد . اگرچه امارت اسلامی با مجموعه ای از محدودیت ها مواجه است، اما تلاش هایی را برای تقویت اقتصاد در کشور آغاز کرده است.
احداث کانال ها و بند های آب، استخراج معادن، بازسازی و احداث جاده ها، ساخت زیربناها، افزایش ظرفیت بندهای تولید برق و گسترش شبکه توزیع آن، احداث شهرک های صنعتی و موارد دیگر از فعالیت های اند که تا حال به منصه اجرا گذاشته شده است. مسؤلان امارت می گویند که با اجرای این پروژه ها هزاران نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم مشغول به کار شده اند. امارت اسلامی کار استخراج معادن را به بسیاری از شرکت های داخلی واگذار کرده است که از یک سو ظرفیت های این شرکت ها افزایش می یابد و از سوی دیگر منافع آن به افغانستان نیز می رسد. خوبی دیگر این کار این است که شرکت های داخلی از تمام منابع داخلی استفاده می کنند.
نتیجه گیری
بیکاری یک معضل بلندمدت در افغانستان است که چندین دولت گذشته راه حلی برای آن نیافتند و از یک حکومت به حکومت دیگری به ارث رسیده است. تداوم این معضل مشکلات اقتصادی مردم را در کشور افزایش داده و مهاجرت به خارج همچنان ادامه دارد. امارت اسلامی افغانستان باید با اجرای پروژه های بزرگ مشکل بیکاری را در کشور حل کند. با این کار زمینه اشتغال به مردم فراهم می شود و از نیروی انسانی جوان کشور در بازسازی و توسعه کشور استفاده می شود و با ایجاد فرصت های شغلی برای مردم، فعالیت های تولیدی داخلی نیز تسریع می شود.
علاوه بر این، برای اینکه افغانستان گام های لازم را در جهت صنعتی شدن بردارد، باید برنامه های استراتژیک برای رشد و انکشاف زراعت سازماندهی و تطبیق گردد. زیرا زراعت و صنعت روابط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند و زراعت نقش و سهم مهمی در تامین مواد اولیه بخش صنعت دارد.با این کار در کنار خودکفایی در کشور فرصت های شغلی نیز ایجاد می شود. توجه به صنعت در افغانستان می تواند زمینه توسعه اقتصادی را فراهم کند، زیرا نیروی انسانی جوان، منابع طبیعی فراوان، معادن غنی و دست نخورده ، جنگل ها، زمین های زراعت و آب فراوان از مواردی است که می توان روی آن سرمایه گذاری کرد، با عملی شدن این برنامه ها بدون شک افغانستان به یک کشور ثروتمند تبدیل خواهد شد.