نقش صادرات و واردات در اقتصاد ملی افغانستان

نویسنده: نجیب الله مایار

مقدمه

صادرات و واردات عناصر حیاتی و کلیدی تجارت جهانی است که در توسعه اقتصادی هر کشور نقش اساسی دارد. صادرات به معنای فروش اجناس و خدمات به کشورهای دیگر و واردات به معنای خرید اجناس و خدمات از کشورهای دیگر است.  تعادل بین صادرات و واردات میتواند بر رشد اقتصادی، ارزش پول ملی، اشتغال و بسیاری از جنبه های اقتصادی دیگر تاثیر بگذارد. افغانستان، به عنوان یک کشور در حال توسعه و محصور به خشکه، برای تأمین نیازهای داخلی و رشد اقتصادی خود، به شدت به تجارت خارجی وابسته است. صادرات و واردات نقش کلیدی در تامین کالاهای ضروری، جذب عواید اسعاری، و ایجاد ارتباطات بین‌المللی ایفا می‌کنند. پس از استقرار امارت اسلامی تلاش ها برای پیشرفت اقتصاد کشور آغاز گردید، به سلسلۀ این تلاش ها تجارت یک بخش مهم بوده که از سوی امارت اسلامی توجه جدی به آن مبذول گردیده و در این مدت تجارت توسعه قابل ملاحظه داشته است. تجارت نقش مهم در اقتصاد کشور دارد و بخش مهم عاید ملی را تشکیل میدهد.  افغانستان با داشتن موقعیت جیوایکانومیک خویش حیثیت پل میان کشور های منطقه دارد.  امارت اسلامی  تلاش دارند افغانستان به نقطه وصل کشورها مبدل ساخته و جایگاه سابق خود را یکبار دیگر به دست بیاورد.  در این مقاله به تحلیل نقش صادرات و واردات در اقتصاد افغانستان و چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.

وضعیت صادرات و واردات کشور

با حاکمیت دوباره امارت اسلامی در افغانستان  با وجود اینکه سرمایه افغانستان توسط ایالات متحده امریکا منجمد گردیده و برخی از محدودیت ها از سوی کشورهای جهان وضع گردید که نظام بانکی افغانستان را به مشکل مواجه و به روند تجارت صدمه زد؛ به آن هم  امارت اسلامی به تجارت که یکی از بخش های کلیدی اقتصادی کشور به حساب می آید توجه  نموده است. هدف امارت اسلامی این است که با انکشاف تجارت می تواند سطح صادرات را بلند برده و بر اتکا بر آن اقتصاد کشور را احیا نماید. ارقام مقایسوی چند ساله صادرات افغانستان نشان دهنده  آن است که سکتور تجارت همه ساله درحال رشد بوده و سطح صادرات افزایش میابد.  با گذشت هرسال سطح صادرات و واردات کشور در حال افزایش است. وزارت تجارت و صنایع امارت اسلامی افغانستان میگوید که سطح تجارت افغانستان در حال افزایش میباشد. طبق گزارش این وزارت در۹  ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی ارزش صادرات و واردات افغانستان به حدود هشت میلیارد و ۴۲۱ میلیون دالر رسیده. بر اساس ارقام منتشر شده  در این ۹ ماه اول ارزش صادرات کشور به حدود یک میلیارد و ۱۱۷ میلیون دالر و ارزش واردات در این مدت به ۷میلیارد و ۳۰۳ میلیون دالر می رسد. بیلانس تجارت افغانستان در نو ماه سال ۲۰۲۴ میلادی حدود منفی ۶ میلیارد ۱۸۶میلیون دالر بوده که سهم صادرات در دوران تجارت حدود ۱۳ فیصد و سهم واردات حدود ۸۷ فیصد میباشد. ارزش صادرات افغانستان در نو ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی به ۲۰ کشور به یک میلیارد ۱۰۷ میلیون ۵۵۰ هزار ۷۴ دالر رسیده.که ۹۹ فیصد مجموع صادرات را تشکیل میدهد، و ارزش مجموعی صادرات به سایرکشورها حدود ۱۰ میلیون دالر بوده که یک فیصد مجموع صادرات را تشکیل میدهد. کشور های عمده صادراتی افغانستان عبارت اند از پاکستان، هندوستان، امارات متحده عربی، ایران و قزاقستان. در کنار آن ازبیکستان، ترکیه، عراق، چین، تاجیکستان، قرغزستان، ایالات متحده امریکا، عربستان سعودی، روسیه، هالند، هسپانیه، آلمان، کانادا، ترکمنستان و بلجیم کشورهای استند که اموال تجارتی افغانستان به آن صادر شده است. در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی به پاکستان به ارزش ۵۲۲ میلیون ۳۲۸ هزار ۹۷۹ دالر، به هندوستان به ارزش ۳۴۰ میلیون ۹۹۰ هزار ۸۴۵ دالر، به امارات متحده عربی به ارزش ۵۳ میلیون ۶۳۱ هزار ۲۴۳ دالر و به ایران به ارزش ۳۷ میلیون ۹۲۶ هزار ۸۲۶ دالر کالاهای تجارتی صادرگردیده است. علاوه براین ارزش صادرات به شمار کشور های دیگر به ۹ میلیون ۷۳۴ هزار ۵۵۵ دالر و ارزش مجموعی صادرات افغانستان در این مدت به یک میلیارد ۱۱۷ میلیون ۲۸۴ هزار و ۶۲۹ دالر می رسد. مجموع ۳۰ اقلام عمده صادراتی افغانستان طی ۹ ماه سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۹۰۶ میلیون دالر بوده که ۸۱ فیصد مجموع صادرات را تشکیل میدهد و مجموع سایر اقلام صادراتی افغانستان حدود ۲۱۱ میلیون دالر بوده که ۱۹ فیصد مجموع صادرات را تشکیل میدهد، اقلام عمده صادراتی افغانستان طی ۹ ماه سال ۲۰۲۴ میلادی عبارت اند از پنبه، کشمش، هنگ و تخم هنگ، انجیر خشک، ذغال سنگ، پیاز، زعفران، بادنجان رومی و مشروبات غیر الکولی. علاوه براین  شمش سرب، زردالو خشک، ماش، زیره سبز، مغز پسته، مغز بادام، سنگ های معدنی، انگور، سیب، تنباکو، سایر نباتات طبی، قالین، بادرنگ، مازوت، بادام، زیره سیا، زردالو، آب میوه، دیگ بخار و کچالو اقلام دیگر صادراتی افغانستان میباشد که طی ۹ ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی به کشور های خارجی صادر شده است. ارزش صادراتی کالاهای تجارتی در این مدت به ترتیب ذیل است: ارزش پنبه ۱۶۱ مییلیون ۷۵۵ هزارو ۷۰۵ دالر ، کشمش ۹۲ میلیون ۷۶۷ هزار و ۳۷۰ دالر، از هنگ و تخم هنگ ۷۹ میلیون ۴۶۳ هزار ۳۹۱ دالر، انجیرخشک ۷۶ میلیون ۵۵۱ هزار ۹۱۷ دالر، ذغال سنگ ۶۹ میلیون ۲۸۴ هزار ۶۲۵ دالر، پیاز۳۶ میلیون ۹۱۱ هزار ۶۶۸ دالر، زعفران ۳۴ میلیون ۸۴۴ هزار دالر، بادنجان رومی۳۴ میلیون ۸۴۲ هزار۲۳۴ دالر و مشروبات غیرالکولی به ۲۶ میلیون ۳۱۱ هزار ۶۲۵ دالر می رسد. این درحالیت که درسال ۱۴۰۲هجری خورشیدی  ارزش صادرات و واردات افغانستان به ۱۰٫۳ میلیارد دالر می رسید.  براساس گزارش اداره ملی احصایه و معلومات در این سال ارزش صادرات به یک میلیارد ۷۷۷ میلیون ۹۰۰ هزار دالر و ارزش واردات به ۸ میلیارد ۵۷۶  میلیون و ۳۰۰  هزار دالر می رسید. میوه‌‌  در میان اقلام صادراتی کشور در سال گذشته بیش‌ترین سهم را به خود اختصاص داده که ارزش صادرات آن به ۶۴۵ میلیون و ۵۰۰ هزار دالر می‌رسد و به همین ترتیب نباتات طبی، مواد معدنی و سبزیجات در جایگاه دوم، سوم و چهارم قراردارند. در بخش واردات همچنان سال گذشته مواد نفتی و روغنیات درمیان اقلام وارداتی کشور بیشترین سهم را به خود اختصاص داده که ارزش مجموعی آن به یک میلیارد و۳۷۷ میلیون و۹۰۰ هزار دالر می رسد. به همین ترتیب ماشین‌آلات، وسایط ترانسپورتی و پرزه‌جات با یک میلیارد و ۱۵ میلیون و ۹۰۰ هزار دالر در جایگاه دوم و منسوجات و فلزات و محصولات فلزی در جایگاه سوم و چهارم قرار دارند .قابل یادآوری است که صادرات شامل صادرات و صادرات مجدد بوده و واردات شامل واردات محصولی و غیر محصولی می‌باشد. صادرات مجدد پروسه یا جریانی است که در آن کالاهای وارداتی بدون هیچ تغییری و بدون ایجاد ارزش افزوده توسط تجارو صادر کنندگان یک کشور، از منابع رسمی مانند مناطق آزاد، بنادر، و یا حتی از انبارهای خود توسط گمرک کشور به کشور های سوم صادر می شود. اگر تحریم های اعمال شده توسط جهان برطرف و سرمایه های منجمد افغانستان آزاد شود، این سطح بیشتراز این افزایش خواهد یافت. با افزایش صادرات، اقتصاد افغانستان تقویت خواهد شد و با رشد و تقویت  اقتصاد، سطح پیشرفت زنده گی ملت رنجدیده افغان حتمی است. علاوه بر این، اگر روند صادرات کشور به همین منوال ادامه یابد، بعید نیست که افغانستان در چند سال آینده به یک کشور کاملاً صادراتی مبدل گردد و محصولات آن جایگاه ویژه ای در بازار های بین المللی به خود اختصاص می دهد.

ارزش صادرات و واردات کشور در اقتصاد ملی

صادرات و واردات به عنوان دو عنصر کلیدی در اقتصاد یک کشور رول مهم دارد، این دو عامل نه تنها تأثیر مستقیم بر رشد اقتصادی کشورها دارند، بلکه در تعاملات اقتصادی جهانی و توسعه‌ی تجارتی نیز نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کنند.  با توجه به اهمیت صادرات، کشورها باید به خاطر پیشرفت اقتصادی صادرات خویش را افزایش دهد. امارت اسلامی با توجه به اهمیت صادرات در این بخش گام های عملی را برداشته و توانسته است که میزان صادرات را نسبت به سال های گذشته بلند ببرد. افغانستان در برخی از اقلام صادراتی خود در جهان از شهرت بسزای برخوردار است. صادرات که بخشی از تجارت است جهت به دست آوردن مفاد انجام می شود و از آن عرضه کننده گان محصولات و خدمات بهره می برند. اگر به تجارت خارجی نظر انداخته شود؛ تمام کشور ها تلاش دارند که در کنار خودکفایی اقتصادی، تولیدات و سایر خدمات خود را به سایر کشور های جهان برسانند و در ضمن بازار داخلی بازار کشور های دیگر را هم از خود بسازند. در مجموع صادرات نقش عمده در توسعه اقتصادی یک کشور داشته و تأثیرات مثبت در رشد اقتصادی، سطح کار و بار و بیلانس تجارت دارد. برای اینکه کشور را وارد مرحله پیشرفت اقتصادی نماییم باید در بیلانس تجارت، سطح صادرات را نسبت به واردات افزایش دهیم. زیرا صادرات بیشتر، باعث به دست آوردن اسعار خارجی می گردد و ذخیره اسعار خارجی در بازارهای خارجی قدرت خرید یک کشور را  تقویت می کند. صادرات می تواند منبع خوب برای تأمین منابع مالی کشور باشد. عواید که از این طریق به دست می آید، میتواند برای توسعه زیربناها، بهبود شرایط زندگی، انکشاف صنعت، حکومت داری الکترونیکی و دیګر عرصه ها مورد استفاده قرارگیرد تا سطح خدمات و زندگی شهروان بهبود یابد. با افزایش صادرات روند تولید کالاهای تولیدی گسترش میابد و با سرمایه گذاری بیشتر در کیفیت تولیدات افزایش به میان می آید. گسترش صادرات به توسعه صنعت های ملی نیز کمک میکند و باعث ورود تکنالوژِی جدید به کشور میگردد که میتواند کیفیت کالاهای تولیدی را بلند ببرد. افزایش صادرات نیز میتواند به ایجاد اشتغال در کشور کمک کند، افزایش تولید برای صادرات مستلزم نیروی کار اضافی است که میتواند فرصت های جدید شغلی را ایجاد کند.

نتیجه گیری

صادرات منبع اصلی عاید اسعاری برای افغانستان به شمار می‌آید. با وجود چالش‌های موجود در این عرصه برخی از محصولات افغانستان در بازارهای بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است. افغانستان ظرفیت خوب برای گسترش و توسعه تجارت در سطح منطقه دارد و باید از این فرصت استفاده نماید. گسترش روابط تجارتی با کشورهای همسایه و منطقه باعث میگردد تا صادرات افغانستان بیشتر از پیش افزایش یابد. ارقام منتشر شده وزارت صنایع و تجارت میگوید که بیشترین صادرات افغانستان به کشور های همسایه صورت میگیرد و با گذشت هر سال این رقم افزایش می یابد. امارت اسلامی افغانستان باید در کنار حل تنش های سیاسی با کشورهای همسایه به مسله پروسس و بسته بندی محصولات زراعتی و تولیدات صنعتی نیز توجه نماید، تا تولیدات کشور ما در بازار های منطقه قابلیت رقابت با تولیدات دیگر کشورها داشته باشد.