مروری بر کارکرد امارت اسلامی در مورد ترانسپورت شهری

نویسنده: نجیب الله مایار

مقدمه

ترانسپورت یکی از مهمترین اولویت های زندگی اجتماعی برای انسان ها است. همانطوریکه معیار زندگی بلند میرود، نیازها نیز افزایش میابد. در اکثر کشور های جهان عرضه خدمات ترانسپورت شهری توسط نهادهای دولتی صورت می گیرد زیرا ترانسپورت شهری تا اینکه یک بخش عواید باشد اکثراً خدمات آن با سبسایدی دولت ها ارائه می گردد و با در نظرداشت قیمت ارزان نمی تواند برعلاوه جبران مصارف عواید نیز واریز خزانه دولت نماید. در افغانستان نیز برای حل مشکل ترانسپورت شهری برنامه های مختلف روی دست گرفته شده که به اثر آن مشکل ترانسپورت تاحدی در داخل شهر کابل و بعضی ولایات حل شده، اما به گذشت چندین سال خدمات ترانسپورت توسط سکتور خصوصی ارائه می گردد و تنها نظارت بردوش حکومت است. از اینرو خواستیم تا پیرامون  تاریخچه ترانسپورت شهری، وضعیت ترانسپورت شهری و تلاش های امارت اسلامی در بهبود این سکتور نکاتی را جهت ارضای حس کنجکاوی علاقمندان پیشکش نمایم که در نوشته حاضر به آن می پردازم.

تاریخچه ترانسپورت شهری در کشور

قبل از ساخت موتر و آوردن آن به افغانستان ، مردم پای پیاده یا به وسیله حیوانات رفت و آمد می کردند وتجار برای تجارت به شکل کاروان‌ها و قافله ها از یک منطقه به منطقه دیگر می رفتند. هنگامیکه، شهرکابل دارای راه های موتر رو نبود وحتی سرک های داخل شهر کم عرض بود، بهترین وسیله انتقالات در شهرها درقدم اول حیوانات وبعداً کراچی ها با عـــرابه های چــوبی بود. در آن زمان ازگادی های که توسط اسپ کش می شد برای انتقال مسافرین و راکبین عمدتاً در داخل شهر استفاده می شد و تسهیلات نسبتاً خوبی را برای شهریان بــــوجود آورده بود . با وصف تورید موترهای بیشتر به افغانستان، استفاده از گادی ها دردهه ۳۰م و ۴۰م هجری شمسی در شهر کابل ادامه یافت، اما با افزایش موتر در کشور و احداث سرک های اسفالت شده، گادی ها جای خود را برای موتر ها واګذار نمودند. از پایان سالهای ۳۰ و آغاز سالهای ۴۰ قرن گذشته رشد انتقالات بس شهری آغاز شد.

وضعیت ترانسپورت شهری در کشور

سیستم ترانسپورتی در افغانستان مانند بخش های دیگر همیشه مملو از نواقص بوده. هرچند در سال های اخیر کارهایی در بخش ترانسپورت کشور صورت گرفته است؛ اما هنوز هم مشکلاتی در بخش خدمات ترانسپورت وجود دارد. خدمات ترانسپورتی از سوی سکتور خصوصی صورت می‌گیرد و دولت مسؤلیت سازماندهی و نظارت آن را دارد.  وزارت ترانسپورت می‌گوید که با آمدن امارت اسلامی اقدامات جدی را برای معیاری‌سازی خدمات ترانسپورتی و حل مشکلات در این ساحه روی دست گرفته‌ و هنوز هم تلاش ها در این عرصه ادامه دارد.

وزارت ترانسپورت وهوانوردی جهت بهتر شدن خدمات ترانسپورتی به مقام رهبری امارت اسلامی ده طرح پیشنهاد نموده بود که همه‌ی آن از سوی رهبری امارت اسلامی مورد تائید قرار گرفت. طرح‌های این وزارت شامل، تنظیم ترانسپورت شهری ولایت کابل، نصب   GPS در وسایط باربری و ترانزیتی، ساخت ترمینل‌ها در پنج ولایت کشور، ثبت موترهای بی اسناد، توزیع اسناد برای وسایط دست (راست) بوده است. مسوولین در وزارت ترانسپورت و هوانوردی، ساخت ترمنیل‌ها در پنج شهر بزرگ کشور کابل، قندهار، هرات، مزار شریف و قندز و همچنان ساخت ۴۱ پارک برای موترهای ترانزیتی دارای رستورانت و ورکشاپ را از پلان‌های این وزارت میدانند.  ترمینل‌ها و توقف گاه‌هایی تنظیم وسایط مسافر بری و باربری در تنظیم نظم ترافیکی، انتقال مسافرین وکالاهای تجارتی به طور مصؤن به مناطق مختلف کشور و شهرها نقش مهم دارد. وزارت ترانسپورت و هوانوردی تلاش کرده تا هده‌ها و ترمینل ها به حومه شهر انتقال داده و در ساخت آن تمامی سهولت ها و زیربنا های مورد نیاز در نظر گرفته شده است. عیار ساختن شرکت های ترانسپورتی و مسافربری با قوانین جدید، نصب GPS در موترها، ایجاد سیستم نوبت برای موترهای باربری و انتقال توقف‌گاه های آن به حومه شهرها، بازرسی تخنیکی موترها و تمدید اسناد آن و دیگر موارد که از سوی وزارت ترانسپورت و هوانوردی عملی شده، می تواند در معیاری سازی خدمات ترانسپورتی نقش مهم داشته باشد. یکی از دلایل تاخیر و اختلال در خدمات ترانسپورتی در سطح کشور خراب بودن جاده ها بود، بسیاری از بخش های شاهراه ها تخریب شده بود و موترها مسیر ساعت‌ها را به روزها طی می کردند، اما با آمدن امارت اسلامی توجه بیشتری به ساخت و ساز سرک ها صورت گرفت، اکنون کار اعمار و بازسازی سرک ها در گوشه و کنار کشور ادامه دارد.  کار بازسازی شاهراه کابل – قندهار تقریباً تکمیل گردیده است. در امتداد این مسیر ۴۸ پل و ۱۷۰۰ پلچک اعمار و بازسازی شده است. کار اساسی بازسازی سرک ۸۰ کیلومتر شاهراه سالنگ‌ها در سه لات آغاز شده و به سرعت جریان دارد. کار بازسازی ۱۳ کیلومتر، بخش اول سرک ۱۰۸ کیلومتری قندهار – ارزگان جریان دارد. کارهای اصلی ساختمانی لین دوم سرک کابل – غزنی و لین دوم سرک کابل – جلال آباد عملاً آغاز گردیده است. در کنار شاهراه ها، کار عملی ساخت و بازسازی شماری جاده های مهم دیگر در شهر های کابل، هرات، جلال آباد و مزارشریف، معروف ـ ارغستان ولایت قندهار، فرخار - ورسج، گردیز - زرمت، قوش تیپه - درزاب و کنر – نورستان نیز جریان دارد. از جمله این سرک‌ها، سرک فرخار – ورسج به طول ۱۵ کیلومتر و پل سرشیله نیمروز به طول ۳۰۰ متر تکمیل ګردیده است.

خدمات ترانسپورتی شهری در کابل

کابل از پر نفوس ترین شهرهای افغانستان است که روزانه اکثر باشنده گان آن برای کارهای رسمی و یا شخصی مجبور اند از ترانسپورت موجود شهری استفاده نمایند. ازدحام ترافیکی در شهرکابل بدبختانه در بیست سال اداره کابل حل نشد، زیرا نبود یک سیستم درست و تنظیم شده ترافیکی و انضباط شهری و نداشتن ترانسپورت منظم هرزگاهی باعث ضیاع وقت باشنده گان این شهر شده است. در اداره قبلی هرچند در این بخش دو نهاد و یک وزارت کار می‌کرد اما پایتخت کشور صاحب ترانسپورت شهری معیاری نشد. مسوولین وزارت ترانسپورت در حالیکه ایجاد زیربناهای ترانسپورتی به خصوص ایستگاه‌های بس و ترمینال‌ها از جملۀ وظایف شاروالی کابل میدانستند، اما مدیریت ترانسپورت و ترافیک شهری عملأ تحت اثر مدیریت ترافیک  وزارت داخله و بخش تنظیم ترانسپورت شهری مربوط وزارت ترانسپورت بود. نبود ایستگاه‌ها و زیربناهای لازم ترانسپورت شهری و وجود بی‌بندوباری‌ها در این بخش سبب ازدحام ترافیکی و مشکلات بزرگ دیگر در پایتخت شده بود. اما اکنون مسوولین در ترانسپورت شهری وزارت ترانسپورت و هوانوردی می‌گویند که سیستم ترانسپورت داخل شهر کابل در حال بهتر شدن است و آنان در صدد کاهش هرچه بیشتر ازدحام در این شهر اند. به گفته آنها شهر کابل دارای بیش از۱۶۰ مسیر است که در بیشتر این مسیرها بس‌های شهری تنظیم شده و به شکل منظم در حال ر فت و آمد هستند. ارقام منتشر شده نشان میدهد که در شهر کابل در مجموع بیش از ۲۰۰۰ موتر لینی وجود دارد، که بیشتر از۱۲۰۰ این موترها استیکرهای مخصوص دریافت کرده‌اند و در مسیرهای مشخص در حال تردد می‌باشند. موترهای که استیکر دارد تنها در مسیر مشخص می تواند فعالیت کنند و در سایر مسیرها اجازه انتقال مسافر را ندارند. مسوولین وزارت ترانسپورت  گفته که برای تنظیم ترانسپورت شهری ولایت کابل این وزارت علاوه بر پرسونل قبلی، ۲۰۰ نفر جدید را نیز استخدام کرده است. سخنگوی وزارت ترانسپورت و هوانوردی گفته، جهت کاهش تراکم ترافیک در شهر کابل ترمینل‌های ولایتی را از داخل شهر را به حومه شهر کابل انتقال داده است. گرچه مسوولان در این وزارت می گویند، با انتقال توقف گاه‌ها به حومه شهر، نظم ترانسپورت شهری در سطح شهر کابل برقرار نموده است و این وزارت تلاش می ورزد تا بیشتر از این، ازدحام ترافیکی را در این شهر کاهش دهد. اما بیشتر این ایستگاه‌ها تا هنوز فاقد امکانات و زیربناهای اساسی است. ترمینل‌ موترهای مسافر برای ولایات که به حومه شهر انتقال داده شده قرار ذیل است:

مسیرهای ولایات	تعداد وسایط	نوعیت وسایط مسافربری	مساحت توقفگاه/ترمینال	موقعیت	نام توقفگاه/ترمینال	شماره
بس های با ظرفیت کلان به تمامی ولایات شمال کشور	۵۷ بس	بس های کلان	۲۰ جریب زمین	ناحیه ۱۱م شهر کابل	ترمینل پایتخت	۱
موترهای تکسی و تیزرفتار به ولایات شمال کابل	۸۸۰ واسطه	تکسی اطرافی و بس‌های متوسط	۴ جریب	ناحیه ۱۱م شهرکابل	هده سرای شمالی	۲
موترهای تکسی وظرفیت کوچک به ولایات شمال شرق	۴۰۳۰ واسطه	تکسی اطرافی و بس‌های متوسط	۳ جریب زمین	ناحیه ۱۷م شهرکابل	هده مزار	۳
موترهای ظرفیت کوچک به مربوطات ولسوالی سروبی	۶۳ عراده	تکسی و موترهای تیزرفتار	۱۰ جریب زمین	ولسوالی سروبی کابل	هده سروبی	۴
موترهای ظرفیت کوچک به ولایات به مرکز غزنی،میدان وردک و قندهار	۱۰۵۸ عراده	تکسی اطرافی و بس های متوسط	۲۰ جریب زمین	پغمان کابل	هده قلعه حیدرخان	۵
موترهای ظرفیت کوچک به ولایات مرکزی(بامیان،دایکندی)، شماری ولسوالی های غزنی و میدان وردک	۱۲۰۰ عراده	تکسی اطرافی و بس های متوسط	۵ جریب زمین	ناحیه ۱۳م شهر کابل	هده برچی	۶
موترهای کوچک به پکتیا، پکتیکا،خوست	۲۵۰۰ عراده	تکسی اطرافی و بس های متوسط	۱۶ جریب زمین	ناحیه ۲۰م چهارآسیاب	هده جنوب (سنگ نوشته)	۷
بس های کلان به ولایات غربی کشور(زابل،هلمند، قندهار،هرات، نیمروز، ارزگان و فراه)	۹۴۷ عراده	بس‌های کلان ظرفیت	۲۰ جریب زمین	ناحیه پنجم شهرکابل	ترمینل کمپنی	۸
موترهای کوچک به ولایات ننگرهار، لغمان، کنر	۳۵۰۰ عراده	تکسی اطرافی و بس‌ها متوسط	۱۴۸۵۰ متر مربع زمین	ناحیه ۱۹م شهرکابل	هده شرق (پلچرخی)	۹

 

براساس گفته‌های مسوولین در وزارت ترانسپورت و هوانوردی انتقال ترمینل‌ها به خارج از شهر در کاهش ازدحام شهر کابل کمک شایانی کرده است. همچنان به فرمان امیرالمؤمنین شیخ صاحب حفظه الله جهت ساخت ترمینل های معیاری برای موتر و وسایط مسافر بری و باربری ۵۵۰۰ جریب زمین در نظر گرفته شده است. قرار است سال اینده این ترمینل های معیاری برای وسایط که زمین آن به وزارت ترانسپورت انتقال داده شده در منطقه ارغندی ولسوالی پغمان، خاکجبار، چهارآسیاب و استالف کابل ساخته شود.

برنامه های وزارت ترانسپورت جهت تنظیم خدمات ترانسپورتی به سطح ولایات کشور :

• اعمار هده وسایط مسافر بری ولسوالی های چهاربولک، دولت آباد و فیض آباد در ولسوالی نهرشاهی ولایت بلخ برای موترهای مسافر بری کوچک؛
• اعمار هده وسایط مسافر بری به ولایات جوزجان، سرپل، فاریاب و شماری از ولسوالی های این ولایات در غرب شهر مزارشریف؛
• هده های ولسوالی‌های آب‌بند و گیرو ولایت غزنی از جاده شفاخانه ملکی غزنی به حومه شهر( قلعه امیرمحمدخان) و همچنان یکجا ساختن مناطق توحیدآباد، نوغه، سفنده و شهباز به یک هده بزرګ در منطقه مسجد الجهاد؛
• اعما هده جدید در چهار سرکه شهرجلال آباد برای موترهای مسافر بری ولسوالی های خوگیانی، شیرزاد، حصارک و شهرک چمتال؛
• اعمار توقف‌گاه موترهای مسافربری در ۱۵ جریب زمین در بندر آقینه فاریاب؛
• در مرکز ولایت کاپیسا برای هر منطقه توقف‌گاه جدا گانه اعمار شده است.
• اعمار ترمینل به ارزش ۱۱ میلیون افغانی در ۲۰ جریب زمین در شیرخان بندر قندز با ظرفیت ۹۰۰ واسطه ؛
• تکمیل کار توقف‌گاه وسایط مسافربری در ۴۰ جریب زمین در ولایت بغلان ؛
• و احداث توقف‌گاه وسایط مسافربری به ولسوالی های خاص ارزگان، گیزاب، چنارتو و چوره ارزگان.

علاوه براین وزارت ترانسپورت و هوانوردی برای بهتر کردن خدمات در شماری از ولایات کشور برای ریاست ترانسپورت و هوانوردی ساختمان های معیاری اعمار می نماید که در برخی ولایات کار آن تکمیل و در شماری دیگر هنوز جریان دارد.

تلاش‌های شاروالی کابل جهت حل ازدحام ترافیکی شهر کابل

شاروالی کابل در رفع مشکل ازدحام ترافیکی این شهر نقش اساسی دارد. با توجه به جایگاه شاروالی کابل در سالهای پیشین اداره قبلی کابل تصمیم بر آن شد که مسوولیت اداره ترافیک کابل از وزارت داخله کشور به این اداره انتقال یابد، فیصله که روی کاغذ باقی ماند و هیچگاه عملی نشد. یکی از عوامل عمده ازدحام ترافیکی که در تنظیم ترانسپورت شهری به حیث یک مشکل جدی عرض اندام می کند نبود سرک های کافی و یا هم کم عرض بودن سرک های داخل شهر کابل است که ظرفیت حجم ترافیکی امروزی را ندارد. با روی کار آمدن امارت اسلامی شاروالی کابل در کنار مسوولیت های دیگر خود به حل مشکل ازدحام ترافیکی نیز توجه کرده و چندین پروژه را غرض ساخت و بازسازی سرک های شهر را آغاز نموده که شماری از این پروژه‌ها تکمیل گردیده و برخی دیگر درحال عملی شدن است.  شاروالی کابل جهت حل مشکل ازدحام ترافیکی همواره در تلاش ساخت و ساز سرک های جدید و بازسازی سرک های موجوده در شهر کابل است. به گفته مسوولین این نهاد، در سال ۱۴۰۲ خورشیدی به ارزش ۵ میلیارد و ۲۴۰ میلیون افغانی ۱۵۰ پروژه را در شهرکابل عملی کرده که از جمله این پروژه‌ها ۸۵ آن سرک است. به گفته مسوولین این نهاد جاده های کوتل خیرخانه، رحمان مینه و سرک کوته سنگی شامل این پروژه‌ها است، بر بنیاد اطلاعات شاروالی کابل، ۱۸۰ پروژه توسعه وی که شامل سرک سازی، کانال سازی، ساخت چهارراه‌ها، تنظیف و سرسبزی می‌شد، در ۲۲ ناحیه کابل عملی شده است. از جمله آن ۵ پروژه بزرگ سرک سازی در ناحیه پنجم شهر کابل است که می توان از سرک جدید کمپنی ـ برچی نام برد. به گفته مسوولین، در سال ۱۴۰۲ خورشیدی ۱۲۵ هزار کیلومتر جاده‌های عمومی و فرعی اسفالت، کانکریت و سنگ فرش شده و ۷۳ هزار و ۸۵۲ مترمربع جاده به شکل اسفالت ترمیم و ۳۸ هزار و ۸۷۲ متر مربع جاده های دیگر داغگیری شده است. سرک های ده دانا، چهل‌ستون، دشت پدوله و سیاسنگ تکمیل و به بهره برداری سپرده شده است. مسوولین شاروالی کابل می گویند، باز سازی این چهار سرک که دو کیلومتر طول دارد ۸۰ میلیون افغانی هزینه برداشته است. این سرک ها به شکل اساسی قیرریزی شده است. کار قیرریزی سرک جوار حوزه یازدهم، تکمیلی کار یک کیلومتر سرک اصلی نساجی بگرامی، سرک‌های فرعی پروژه امنیت، ساخت سرک های بلاک هشتم و نهم پروژه احمدشاه بابامینه، ساخت سرک جنازه‌ جای تپه سرای شمالی و ساخت شبکات پیاده‌روهای اطراف پارک زرنگار از جمله‌ خدماتی بود که شاروالی کابل در صد روز اول امارت اسلامی موفق به‌انجام آن شده است. شاروالی کابل می گوید پلان دارد که برای جلوگیری از حوادث و ازدحام ترافیکی ۳ پل هوایي اعمار نماید. به گفته آنان این پل ها در منطقه منارنجات، ده افغانان و برکی اعمار خواهد شد. سخنگوی شاروالی کابل گفته، با توجه به افزایش جمعیت شهر کابل ایجاد پل هوایی موتر رو در شهرکابل بخش بزرگی از برنامه شاروالی کابل و یک نیاز اساسی برای کاهش ازدحام ترافیکی است. با این حال، ساخت پل‌های هوایی نیازمند سرمایه‌گذاری زیاد و بررسی دقیق اثرات زیربناهای شهری است و می‌تواند به عنوان یک سیستم ترانسپورت عمومی سریع و موثر عمل ‌کند. در اداره قبل کابل در شهرکابل شماری زیاد اداره های دولتی و نهادهای دیگر در پیش روی دفترها موانع بزرگ سمنت را جابجا نموده، همچنان شماری از مقام های بلند رتبه دولتی در نقاط مختلف شهر سرک‌های فرعی نزدیک خانه های شان مسدود کرده و دیوارهای سمنتی در سرک ها جابجا کرده بودند، که بیشتر شان عامل ازدحام ترافیکی شهر شده بودند. با تأمین امنیت شاروالی کابل در جمع آوری این موانع دست به کار شده است. مسوولین شاروالی کابل می گویند، برای احیای زندگی قانون‌مند شهری تصمیم گرفته شد تا سرک‌های مسدود شده در سطح شهر، از وجود موانع کانکریتی پاکسازی نمایند و به‌روی عموم شهروندان باز گرداند و شاروالی کابل توانسته این کار را انجام داده و در نتیجه بیش از ۹۰ مسیر مسدود در ساحات مختلف پاکسازی شده و از وجود مزاحمت‌ها جلوگیری به‌عمل آمده است. شاروالی کابل در راستای کاهش ازدحام ترافیکی و پاک سازی سرک ها همچنین در سطح شهر کابل دست فروش‌ها و کراچی‌ها را جمع آوری کرده و به مکان‌های مشخص انتقال داده است. این تلاش ها می تواند در حل مشکل موجود کمک نموده، اما نه می تواند مشکل را به صورت اساسی حل کرد، چون نفوس شهرکابل به مراتب افزایش یافته و تاسیسات زیربنایی ظرفیت حجم ترافیک کنونی را ندارد. امارت اسلامی جهت حل اساسی این معضل نیز برنامه ها را روی دست گرفته و کار شهر جدید کابل را به صورت عملی آغاز کرده است. پروژه شهر کابل جدید از تمام امکانات عصر امروز برخوردار خواهد بود و با آغاز این پروژه در کنار فراهم شدن کار به تعداد زیادی از هموطنان کشور، ازدحام در شهر کنونی کابل نیز کاهش می یابد. پروژه کابل جدید در چهار فاز طراحی شده که فاز اول آن بر پنج بخش تقسیم شده است. کار پارسل دوم فاز اول پروژه کابل جدید، تحت نظر وزارت شهر سازی و مسکن، از سوی شرکت ساختمانی خصوصی به پیش برده می شود. طبق معلومات وزارت شهرسازی ومسکن شهر کابل جدید در ساحه شمال شهر کنونی کابل موقیعت دارد که تمام ساحات ولسوالی‌ ده سبز و شکردره و بخشی از ساحات ولسوالی‌های قره باغ، استالف و کلکان و همچنان ساحه باریک آب ولسوالی بگرام ولایت پروان را در بر می‌گیرد. این شهر در ۷۴۰ کیلومتر مربع زمین که برابر با ۳۷۰ هزار جریب زمین است، ساخته می‌شود و وسعت آن نسبت به شهر کنونی کابل تقریباُ یک و نیم چند بیشتر است. پروژه‌ای شهر کابل جدید در دو مرحله ۱۵ ساله تطبیق می‌شود و در مرحله اول برای یک میلیون و ۵۰۰ هزار هموطن، ۲۵۰ هزار خانه ساخته می‌شود که ساحات تجارتی، کشاورزی و تفریحی هم در آن شامل است.

نتیجه‌گیری

گسترش، رشد و انکشاف ترانسپورت یکی از شاخص های نهایت مهم در عرصه زندگی اجتماعی و اقتصادی کشور است که نقش سازنده و موثر دارد. زیرا بدون ترانسپورت شهری و خطوط مواصلاتی سرعت چرخ های اقتصادی در زندگی مردم و پروسه های تولیدی در تمام عرصه های زندگی مردم به کندی مواجه می گردد.بناءً ترانسپورت و وسایط آن در عرصه فعالیت خود نقش نهایت حیاتی در زندگی اجتماعی و در روند اقتصادی کشور و مردم دارند.اما در چند سال اخیر پروسه خدمات و فعالیت های ترانسپورتی در مسیر جاده ها دچار مشکلات زیاد بود. افزایش روز افزون نفوس و موترها در شهرها باعث ازدحام و تراکم حجم ترافیکی در شهرها بخصوص در شهرکابل شده است. نهادهای دخیل در موضوع خدمات ترانسپورتی و تنظیم ترانسپورت شهری به نوبه خود تلاش دارد با عملی کردن برنامه های گوناگون خدمات ترانسپورتی شهری را تنظیم و ازدحام ترافیکی در سطح شهر را کاهش دهد، اما این برنامه ها کوتاه مدت بوده و این مشکل را به صورت اساسی حل کرده نه می تواند. نهادهای مسوول به ویژه اداره ترافیک باید با در نظر داشت ظرفیت جاده ها و شهرهای افغانستان روند ثبت و توزیع اسناد به موترها و وسایط را عیار سازد، همچنان نبود اشتغال در ولایات باعث شده که بیشترمردم به شهرها روی آورده با افزایش نفوس شهرها این مشکلات روز به روز افزایش یافته است.