نگاهی بر اهمیت نفت و ارزش اقتصادی نفت حوزۀ امو دریا
نویسنده: هدایت الله واحدی
مقدمه
از آن جاییکه کارشناسان نقطه عطف تاریخ بشر را انقلاب صنعتی می‌دانند، همان زمانی که چرخ تولید فابریکات صنعتی در انگلستان با استفاده از مواد سوخت بکر در آن زمان (زغال سنگ) سیستم اقتصادی دنیا را دچار تحولی عظیم کرد و زغال سنگ نیروی محرکه تولید و توزیع کالا در دنیا لقب گرفت. اما در اواسط دهه ۱۹۵۰ مواد سوخت دیگری با قابلیت‌های بسیار بالا نسبت به زغال‌سنگ، پا به سیستم اقتصادی دنیا گذاشت و منبع کامیاب انرژی در دنیا شناخته شد. گستره حکومت نفت در تاریخ اقتصادی تا قرن بیست و یکم ادامه داشت و در مناسبات سیاسی دنیا همواره نقشی تعیین‌کننده دارد. محصولات این ماده، سنگ زیر بنای جامعه مدرن، تأمین انرژی صنایع مختلف، تسخین منازل و مهم‌تر از همه حمل و نقل محصولات و مردم را تشکیل می‌دهد. در اقتصاد کشور های توسعه یافته، در حال حاضر ۹۷ فیصد تقاضای بخش حمل‌ونقل توسط منابع نفتی پوشش داده می‌شود. به عقیده کارشناسان سهم نفت در انتقالات محصولات و لوازم دنیا به‌حدی است که به جرأت می‌توان گفت که تقریبا ۱۰۰ فیصد منابع مورد نیاز این بخش توسط نفت و گاز تأمین می‌شود. نفت در دنیای امروزی یک منبع مهم در تولید انرژی می باشد و نقشی مهمی در تعیین سطح قدرت های ملی و جهانی کشور های مختلف دارد. از آن جایی که نفت به مثابه کارا ترین منبع تأمین انرژی بشری امروزی شناخته شده و در معادلات اقتصادی و سیاسی جهان، اهمیت راهبردی داشته و در پروسه روابط بین المللی نقش بسزای دارد. با درک این حقانیت امارت اسلامی افغانستان که همواره در صدد یافتن راه های برای داشتن یک اقتصاد بر پایه های وسیع است، به همین منظور سعی می کند تا از این منبع مهم و با ارزش استفاده برده تا مردم زجر کشیده و کشور آسیب دیده‌ای ما منبعد در فضای مصؤن و مرفه از لحاظ اقتصادی به سر ببرند. بناً در نوشته حاضر پیرامون اهمیت نفت و قرارداد استخراج و ارزش آن، به شکل اجمالی نکاتی را جهت ارضای حس کنجکاوی علاقمندان به رشته تحریر در آورم.
اهمیت نفت
اگر زغال سنگ ماشین انقلاب صنعتی را به حرکت در آورد، نفت ګذشته از آن توانست پای انسان را به آسمان باز کند. از سفر به کره ماه و اکتشافات فضایی، تولید محصولات متنوع برای زنده گی بشر، کود های کیمیاوی، تکنالوژی، تراکتور برای افزایش رشد گیاهان و تولید ارزان‌تر غذا و انواع محصولات به دست آمده از پلاستیک... همه و همه به واسطه اکتشاف و استخراج نفت میسر شده‌اند. نفت، تاریخ و اقتصاد را دگرگون کرده است. حجم بیشتر محصولات از این ماده مملو از ارزش تأمین گردیده است، صنایع مختلف جهان تا حد زیادی وابسته به این ماده ارزشمند بوده و نفت نقشی کلیدی در سیستم اقتصادی دنیا ایفا می‌کند. از یک طرف کشور های دارای منابع نفتی تا حد زیادی سیستم اقتصادی خود را بر صادرات این ماده متکی کرده‌اند، از طرفی دیگر اقتصاد کشور های وارد کننده نیز متأثر از نوسانات قیمت نفت شده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بازار نفت را بررسی کنیم، مشاهده می‌شود که در کنار این امر که تعیین قیمت در بازار این محصول مبتنی بر عرضه و تقاضای معمول در مسایل اقتصادی است، تحت‌تاثیر سیاست‌های کشور ها نیز قرار می‌گیرد. البته برخی کشور ها نیز با رویه‌ای اصولی از این منبع ارزشمند برای توسعه کشور خود بهره می‌برند، برای مثال کشور ناروی که همواره بر جایگاه‌های بالای رفاه اقتصادی در دنیا تکیه زده است، از نفت به‌عنوان یک سپر محافظتی در مقابله با شوک‌ها و ورشکسته ګی اقتصادی، همچنان یک منبع با ثبات برای ثروت‌آفرینی به منظور تأمین مصرف ایجاد زیر بناهای لازم بهره می‌‌برد. امارت اسلامی نیز با گزینش سیاست اقتصاد محور می خواهد از عواید این ماده با اهمیت، زیر بناها را در همه ابعاد بازسازی و ایجاد نماید که خوشبختانه کشور ما افغانستان در کنار داشتن سایر ذخایر طبیعی دارای منابع سرشاری نفت می باشد، بناً امارت اسلامی افغانستان همیشه در پی آن است تا راه های را جستجو نماید که به وسیله آن بتواند اقتصاد ورشکسته و به رکود مواجه کشور را که میراث زمامداران و دولت های پیشین است، به پا ایستاد نماید و از ثمره‌ای آن به رفاۀ مردم و کشور بپردازد.
امارت اسلامی و قرارداد استخراج نفت
امارت اسلامی افغانستان با تعهد که در برابر کشور و مردم دارد، همیشه در صدد آن تا مسیری را برای داشتن یک اقتصاد قوی سراغ کند و مردم که سال های متمادی بالای گنج خوابیده اند ولی بدون گنج اند منبعد با استفاده از این تحفه های خدا دادی دیگر زجر ناتوانی را نکشند و زمینه هایی را که در شرایط کنونی که می تواند اقتصاد افغانستان را حمایت کند، توسعه داده و از عواید آن در بخش های اقتصادی بهره مند، اقتصاد کشور تقویت گردد و افغانستان در زمینه نفت به خود کفایی برسد. بنا بر همین هدف و امیدواری امارت اسلامی قرار داد استخراج نفت حوزه آمو دریا را با یک کمپنی چینایی به تاریخ ۱۵ جدی ۱۴۰۱ امضأ نمود. این قرارداد میان وزارت معادن و پترولیم و شرکت چینایی CPEIC در حضور محترم ملا عبدالغنی برادر آخند معاون اقتصادی ریاست الوزراء به امضأ رسید. مساحت مجموعی این حوزه ۴۵۰۰ کیلومتر مربع بوده که شامل ساحات قشقری، زمردسای، بازارکمی، آق دریا و انگوت در ولایت های سرپل، جوزجان و فاریاب می باشد. بر مبنای معلومات، در پنج ساحه اکتشاف شده، ۸۷ میلیون بیلر تیل تخمین شده که با اکتشاف بیشتر ساحات، تولید روزانه پروژه نفت و گاز قشقری از ۲۰۰ تن به ۱۰۰۰ تن خواهد رسید. بناً این مقدار واقعاً در کاهش قیمت نفت در کشور بی نظیر خواهد بود و به مرور زمان با اکتشافات بعدی افغانستان در بخش نفت خود کفا خواهد شد. ناگفته نباید گذاشت که پروسس تیل و مواد نفتی این حوزه در افغانستان صورت می گیرد و طبق این قرارداد، شرکت قراردادی در سال اول مبلغ ۱۵۰ میلیون دالر سرمایه گذاری می کند و سپس مجموعه سرمایه گذاری در این حوزه به ۵۴۰ میلیون دالر خواهد رسید. قبل از آغاز کار این پروژه تخمین گردیده بود که با تطبیق این پروژه برای ۳ هزار تن زمینه شغلی نیز مساعد می شود، اکنون که کار استخراج نفت این حوزه آغاز و ادامه دارد و شماری از هموطنان ما در آن مصروف کار اند. قابل یادهانی است، امارت اسلامی ۲۰ فیصد در این پروژه شریک است که در آینده این رقم تا ۵۷ فیصد افزایش خواهد یافت.از مفهوم بالا چنین استنباط می شود که با این سرمایه گذاری هنگفت، روند استخراج نفت این حوزه به شکل سیستماتیک و بدون مشکل جامۀ عمل خواهد پوشید و از سوی دیگر زمینه کار برای هزاران هموطن ما فراهم خواهد شد که این خود در رشد اقتصاد کشور حایز اهمیت است. وزارت معادن و پترولیم به تاریخ ۱۷ سرطان سال روان ۱۴۰۲ اعلام کرد که استخراج نفت از چاه‌های بلاک قشقری حوزه آمو دریا در ولایت سرپل آغاز گردیده است. شیخ شهاب الدین دلاور وزیر معادن و پترولیم آغاز استخراج نفت از این حوزه را یک گام مهم در جهت توسعه اقتصاد کشور دانست و تاکید ورزید که زمینه کار برای شماری زیادی از باشندگان سرپل و سایر ولایت‌ها فراهم خواهد شد. قرار گفته همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم در این حوزه در مجموع ۹ چاۀ فعال وجود دارد که فعلا ظرفیت استخراج روزانه این چاه‌ها در حدود ۳۵۰ تن می‌باشد. به همین شکل وزارت معادن و پترولیم چندی پیش به تاریخ ۳۰ میزان سال روان از واگذاری قرارداد پروسس چهل هزار تن نفت خام قشقری به ارزش بیست میلیون دالر به یک شرکت داخلی خبر داد که این نقطه عطف در پروسس نفت خام در کشور است. به اساس گفته های سخنگوی این وزارت روزانه از معدن قشقری چهار صد تُن تیل استخراج می‌شود و تلاش دارند تا پروسس معادن به ویژه تیل در داخل کشور انجام شود. همایون افغان سخنگوی این وزارت می افزاید که " یک تن نفت خام ما در حدود۵۰۰ دالر به فروش رسانده شده،که یک نرخ بلند در داوطلبی بوده و ۴۰ هزار تن تقریبا به ارزش ۲۰ میلیون دالر به فروش رسیده است." بناً عوایدی که از این رهگذر بدست میاید، هنگفت به نظر میرسد، قرار معلوم روزانه استخراج ۴۰۰ تن نفت و قیمت هر تن آن ۵۰۰ دالر از اینرو روزانه مبلغ ۲۰۰ هزار دالر عاید به خزانه حکومت جمع می گردد، اگر این رقم را در یک ماه در نظر بگیریم ۱۲ هزار تن میرسد که ارزش پولی آن به ۶میلیون دالر بالغ می شود که این رقم در سال به ۷۲میلیون دالر میرسد، که این مبلغ می تواند سبب رشد، توسعه و ثبات اقتصادی در کشور گردد و در کنار آن قسمی که گفتیم فرصت های کاری برای هزاران تن از شهروندان ما فراهم می گردد که این خود در عاید سرانه تاثیر گذار بوده و سبب کاهش سطح بیکاری می شود. قابل ذکر است که افغانستان پنج حوزه نفتی دارد و هم‌اکنون از حوزه نفتی آمو دریا تیل استخراج می‌شود و تلاش از بهر استخراج تیل از دیگر حوزه‌های نفتی نیز جریان دارد.
ارزش قرار داد استخراج نفت حوزۀ آمو دریا
مسلم است که نفت مهم ترین منابع تأمین انرژی در جهان امروزی شناخته شده است؛ از این رو نفت در معادلات اقتصادی ـ سیاسی جهان اهمیت راهبردی دارد و در پروسه روابط بین الملل نقش مهمی می تواند ایفا کنند با وجود داشتن منابع سرشار طبیعی در پائین ترین سطح اقتصادی قرار داشته امضای این قرارداد برای ما دارای ارزش بسزای است که در زیر به آن اشاره می کنیم:
1- ثبات واحد پولی،
2- تأمین مواد سوخت برای صنعت،
3- تأمین اشتغال در کشور،
4- تقویت اقتصاد ملی؛
5-- به پا ایستادن وضعیت اقتصادی؛
4- بازسازی و انکشاف مناطق معدنی کشور؛
5- تشویق سرمایه گذاران خارجی به سرمایه گذاری و دادن اطمینان؛
6- تحصیل اعتماد به سطح ملی و بین المللی در خصوص حکومتداری خوب که مبین تلاش های خستگی ناپذیر مسوولین امور در راستای مسایل زیربنایی که در آن پیشرفت اقتصادی و قدمه های استواری به سوی خود کفایی محسوس و مشهود است.
7- افهام توانایی، تعهد و صداقت مسوولین امارت اسلامی افغانستان برای بی بنیاد ثابت کردن شایعات آنعده از دشمنان داخلی و خارجی که با نظام در تضاد اند که به ضم خود شان امارت اسلامی توانایی کار و بهبود زنده گی مردم را ندارد.
همچنان محترم ملا عبدالغنی برادر آخند معاون اقتصادی ریاست الوزراء در مراسمی امضأی قرارداد «استخراج نفت حوزۀ آمو دریا » ضمن اشاره بر منابع عظیم طبیعی افغانستان در مورد اهمیت و ارزش نفت در جهان و کشور ما گفت که افغانستان از نظر منابع طبیعی یک کشور غنی در جهان است اما در کنار سایر معادن، نفت آن سرمایه مردم افغانستان است که اقتصاد کشور ما می تواند به آن تکیه کند.
نفت مهمترین و در عین حال سیاسی ترین محصول اقتصادی جهان امروز به شمار می رود و یکی از منابع مهم عواید برای کشور های صادرکننده نفت و همچنین ماده خام اصلی در پروسۀ تولید در کشور های واردکننده نفت می باشد. از سویی نوسان های قیمت نفت می تواند به دلیل وابستگی زیاد آن به عواید نفتی،تأثیرات خاصی بر اقتصاد داشته باشد. به همین دلیل رشد اقتصادی و نیز عدالت اجتماعی بدون شک متأثر از عواید نفتی خواهند بود.
نتیجه‌ګیری
از مفاداتیکه در بالا گفته شد بر میآید که نفت ، مهم ترین منابع تأمین انرژی بشری امروزی است عواید حاصله از فروش نفت فرصت های اقتصادی را می‌آفریند. نیاز کشورهای جهان به منابع انرژی باعث گسترش روابط سیاسی و اقتصادی در صحنه بین‌المللی می‌گردد از سوی دیگر استخراج این منابع، کشور ها را به سوی خود کفایی سوق داده و متضمن رفاه و آسایش است. به همین هدف امارت اسلامی افغانستان قرار داد استخراج نفت حوزه آمور دریا را در جدی سال ۱۴۰۱با یک شرکت چینایی امضأ کرد تا مردم و کشور ما در آینده نه چندان دور در این زمینه نیازی به واردات نداشته باشند و از این طریق برای تقویت اقتصاد کشور ممد واقع شوند.